İZMİR- Dokuz Eylül Üniversitesi Öğretim Üyesi iken 2018 yılında yaptığı “Eğitimde Tarikat ve Medrese Gerçeği, 1 Milyon Öğrenci Tarikatların Elinde” bahisli çalışma ile dikkat çeken eğitim siyaseti uzmanı Prof. Dr. Esergül Balcı, Türkiye’de devletin kademe kademe eğitimden çekildiğini söyledi.
Açlık ve yoksulluk hududunda kâfi besini bulamayıp ekmekle karnını doyuran insanların, nasıl nitelikli eğitim alacaklarını soran Balcı, barınma sorunu yaşayan öğrencilerin, “kendilerine daha güzel ve ucuz imkân sunan tarikat ve cemaat yurtlarına” adeta itildiğini anlattı.
Balcı ile okullar açılırken eğitimdeki problemlerini konuştuk…
‘ÜNİVERSİTELER İŞSİZLİĞİ ÖTELEMEKTEN ÖTEKİ BİR İŞE YARAMIYOR’
Okullar tekrar pek çok problemle birlikte açılıyor. Fakat bu yılki sıkıntılar, evvelkilere nazaran daha da katmerlenmiş durumda. Ekonomik kriz, barınma problemleri ve okur masrafları öğrenci ve ailelerini zorlayacak üzere duruyor. Eğitim siyasetleri uzmanı olarak baktığınızda okullar hangi problemler ile açılıyor?
Daha eğitim yılı başlamadan hakkını arayan öğretmenler dövüldü. Cumhurbaşkanı da dövülen öğretmenlere “çapulcu” dedi. Aslında durumun özeti bu. Hal bu türlü olunca, bu yılki problemler, evvelkileri bile aratacak nitelikte görünüyor. Ülkemiz Cumhuriyet tarihinin en büyük ekonomik krizini yaşıyor. Enflasyon resmi ve resmi olmayan sayılara nazaran, yüzde 80-181 ortasında değişiyor. Ülkemizde DİSK 2022 raporuna nazaran, 10 milyon kişi taban fiyatla geçiniyor. TÜİK’e nazaran, işsizlik oranı yüzde 11,4. Toplumun yüzde 20’si fakir iken, devlet kademe kademe eğitimden çekiliyor. Açlık ve yoksulluk hududunda kâfi besini bulamayıp ekmekle karnını doyuran beşerler, eğitime nasıl para ayırıp nitelikli eğitim alacaklar? Üstelik nitelikli okullar özel bölüm tarafından açılıp buralarda fahiş fiyatlar istenirken ve devlet okulları da nitelikli-niteliksiz diye ayrılmışken… Öte yandan devlet, okulları nitelikli, niteliksiz ve proje okulları diye ayırarak öğrencileri daha işin başında damgalıyor. Bu okullar için yapılan imtihanı kazanan öğrencilerin oranı çok düşük. Nitelikli okula ya da proje okuluna giremeyen çocuğun aldığı puan da hiçbir yerde kullanılmıyor, gösterdiği bir yıllık uğraş boşa gidiyor. Ayrıyeten veliler, salgın kaygısıyla çocuklarını geçen yıl okula göndermeyip bu yıl gönderdikleri için ilkokulda sınıfların kalabalıklığı işi çığırından çıkarmış, bakanlığın öngörüsüzlüğü sonucu, çocuklar öteki okullara savrulmuş durumda.
Öğretmenler ise takımlı, kontratlı, fiyatlı formunda kümelere ayrıldı. Öğretmenlik mesleğinin saygınlığı yok edildi. Atanamayan öğretmenlerin kimileri intihar ediyor. Özel okul öğretmenleri ise fiyatları düşük olmasına karşın çok çalıştırılıyor, üstelik baskıya maruz kalıyorlar. Öğretmen atamalarında gereksinim yerine din kültürü öğretmenlerine öncelik veriliyor. Ulusallıktan kelam edip, Türk lisanının güzel öğretilmesini planlarına koyan iktidar, uygulamada Türk Lisanı ve Edebiyatı dersinden öğrencilerin 12’nci sınıf sonunda bir biçimde geçmesini sağlayarak, aksi istikamette hareket ediyor. Öte yandan orta insan gücü yetiştiren meslek liseleri yerine imam hatip okulları açılarak istihdama yönelik işgücü yetiştirilemiyor. 12 yıllık okul mezunları üniversiteye gitme beklentisi ile hem üniversitede vakit ve para kaybediyor hem de işsiz kalıyorlar. Açılan üniversiteler işsizliği ötelemekten öteki bir işe yaramıyor.
‘ÖĞRENCİLER TARİKAT VE CEMAAT YURTLARINA ADETA İTİLİYORLAR’
Özellikle barınma meselesini farklı bir başlık olarak pahalandırmak lazım. Devlet yurtlarının yetersiz olması nedeni ile yıllardır öğrencilerin barınma sorunu çözülemiyor. Siz yaptığınız çalışmalarda bu noktaya da dikkat çektiniz. Öğrencilerin barınma problemleri onlara tarikat yurtlarına mecbur mu bırakıyor?
Yaptığımız çalışmalarda, bilhassa üniversite öğrencilerinin barınma sıkıntısının çözülemediğini gördük. Yurt sayıları son derece yetersiz, olanlar da niteliksiz. Devlet yurtlarında öğrenciler bu salgın şartlarında bir odada 6/8 kişi kalıyor, öğrencilerin kendilerine ilişkin telefonla konuşabilecekleri özel bir yerleri yok. Yurdun dışına çıkarak telefonla konuşabiliyorlar. Öğrencilere ödenen yemek fiyatları çok yetersiz. Kâfi beslenemiyor o gencecik beyinler. Ek yemek aldıklarında paraları yetmiyor. Banyo ve sıcak su sorunu var. Yurda son giriş saati erken olduğu için öğrencilerin toplumsallaşma ve kültürlenmesine mahzur olunuyor. Öğrencilere tahsis edilen internet kotası çok düşük olduğu için öğrenciler interneti gereğince ve özgürce kullanamıyor. Paklık durumu berbat, yerler haftada bir kere kirli paspasla siliniyor, çalışma odaları imtihan devrinde yetmiyor. Hal bu türlü olunca kendilerine daha yeterli ve ucuz imkân sunan tarikat ve cemaat yurtlarına adeta itiliyorlar. Zati bu yurtlar için öğrenci avlayan kümeler, sene başında üniversitelerin bahçelerinde tanıtım için stand açarak yeni gelen ve ekonomik durumu makûs olan ailelerin çocuklarına sahip çıkma mazereti ile kendilerine çekiyorlar. Daha sonra da kendi görüşleri doğrultusunda eğitiyorlar. Tanıdığım bir aile, üniversiteye yeni giren kızı için yurt ararken, “bizim yurda kaydınızı yaptırır, imkanlarımızdan yararlanırsınız ancak kızınız bizim verdiğimiz eğitimlere de katılmak zorunda” denmesi üzerine kızlarını o yurda vermemişlerdi. O aile şuurlu olduğu için kurallarını çok fazla zorlayarak kızını o yurda vermemişti lakin daha fakir ve bilinçsiz aileler için bu kelam konusu olamıyor. Kimileri da tersine uygun niyetle “dinimizi öğrensin bunda ne sakınca olabilir” diye düşünmekteler. Meğer oralarda öğretilen din, yozlaştırılmış Emevi-Selefi zihniyete ilişkin dini dogmalar.
MEB istatistiklerine nazaran, 2021’de 4 bin 406 özel yurt var, bunlardan 3 bin 331’i vakıf ve derneklere ilişkin. Tarikatlar vakıf ve dernek ismi altında zımnî olarak fonksiyonlarını yerine getiriyor. Yaptığımız araştırmada da özel yurtların üçte birinin tarikat ve cemaatlere ilişkin olduğunu saptamıştık. Mahalle ortalarındaki tarikat meskenlerinin sayısını iddia bile edemiyoruz. Devlet yurtlarının kapasitesi ise 2021’de 695 bin. Örgün öğretim gören üniversite öğrenci sayısı 2021-2022’de, 3 milyon 400 bin civarında iken geriye kalan 3 milyona yakın öğrenci nerede kalacak? Sorunun yanıtı muhakkak aslında. Tarikat yurtlarında ve konutlarında kalan bu çocuklar kontrol yapılmadığı ve kontrolü yapacak olanlar da tarikat üyesi olduğu için her türlü istimara açıklar. Bu yurtlarda pek çok olay yaşandı, çocuklar taciz ve tecavüze uğradı, kimisi intihar etti, kimisi intihar süsü verilerek öldürüldü, bunlar hâlâ yaşanmaya devam ediyor.
‘MEB EĞİTİMİ TARİKATLARLA DİYANET’İN ELİNE BIRAKTI’
Dokuz Eylül Üniversitesi Öğretim Üyesi iken, 2018 yılında yaptığınız “Eğitimde Tarikat ve Medrese Gerçeği, 1 Milyon Öğrenci Tarikatların Elinde” bahisli çalışma ile bu mevzuya dikkat çekmiştiniz. Geldiğimiz noktada ikazlarınız dikkate alındı mı, yoksa tabloyu daha da mı makûs görüyorsunuz?
Yaptığımız o çalışma ile kamuoyunun dikkatini tarikatlaşma konusuna çekmeye çalışmıştık. Hatta o çalışma bu mevzudaki ilklerdendir. O gün ortaya çıkan sonuçlar grup arkadaşlarımı ve beni çok şaşırtmıştı. Üniversitede bu nedenle soruşturma geçirip erken emekli olmak zorunda bile kalmıştım. Çok ses getiren ve getirmeye de devam eden bu çalışma sonrasında birtakım çalışmalar yapıldı, durumun vahameti daha çok anlaşıldı. Lakin ne yazık ki tarikat gerçeğinden çocuklarımızı uzaklaştıracak bir şey yapılmadığı üzere bu, daha da arttı. Dernek ve vakıf çatısı altındaki bu saklı tarikatlarla Ulusal Eğitim Bakanlığı çeşitli eğitim ve toplumsal faaliyet muahedeleri yaptı, toplantılar düzenledi, eğitimi adeta tarikatlarla Diyanet’in eline bıraktı. Okul öncesi eğitimi için Diyanet İşleri Başkanlığı ile protokol imzalandı. Çocuklar için, “camiye git mükafatları al” diye ödüllü yarışlar düzenlendi.
2012 yılında Ulusal Eğitim Bakanlığı’nın Kur’an kurslarını kontrol vazifesine son verilmesi ve kurslardaki yaş sonunun kaldırılması ile bu yapıların açtıkları kurum sayısı süratle arttı. 2013’te Türk Ceza Kanunu’nun 263. hususu yürürlükten kaldırıldı. Böylelikle kanuna alışılmamış eğitim kurumu açan, çalıştıran ve bu merkezlerde çalışanlara verilen 6 aydan 3 yıla kadar mahpus cezası kalkmış oldu. Bu düzenleme ile kaçak tarikat okul ve yurtlarının artmasının önü açıldı. 2019’da Toplumsal Etkinlikler Yönetmeliği’nde değişiklik yapılarak, STK’lerin “her tıp ve düzeydeki resmi ve özel örgün ve yaygın eğitim kurumlarında toplumsal aktiflik yapması sağlandı. Böylelikle STK ismi altında tarikat ve cemaatler, okul öncesinden üniversiteye kadar tüm okullara, protokol yapmaya gerek duymadan girmeye başladılar.
‘LAİK VE BİLİMSEL EĞİTİM YARA ALDI’
Öğrenciler bilhassa yurtlar vasıtası ile tarikatların eline düşerken, okullarda durum nasıl? Laik ve bilimsel eğitim AK Parti hükümetleri devrinde yara aldı mı?
Konuya sistem yaklaşımı ile bakıldığında okullarda da durumun farklı olduğu söylenemez. Tüm kurumlar bileşik kaplar hesabı birbirini tesirler ve etkilenir. AK Parti hükümetleri periyodunda laik ve bilimsel eğitim elbette ki yara aldı. Fakat bu kasıtlı ve belirlenen eğitim siyasetleri doğrultusunda yapılan bir süreç. Bilinçsiz ya da kazara kimi bürokratların densizliği biçiminde asla değil! Şuurlu olarak ve adım adım yapılıyor. Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın “dindar ve kindar jenerasyon yetiştirme” amacı laik muhaliflerin bütün engelleme uğraşlarına rağmen yürütülüyor. Zira yirmi yıldır bu amaçla yola çıkıp daima olarak tıpkı gayeye hakikat yürüyen iktidarın, gayeden sapması kelam konusu olamaz. Eğitim programlarından laik eğitimi yozlaştırmak maksadıyla “Hayatın Başlangıcı ve Evrim” dersinin kaldırılması, programlara, “Siyer-i Nebi”, “Kur’an-ı Kerim”, “Arapça”, “Peygamberin Hayatı” dersleri ile 12 Eylül devrinde konulup, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin itirazına karşın sürdürülen, zarurî din dersleri bu mevzudaki kolay örneklerdir. Üstelik mecburî din dersi şimdi soyut mevzuları anlayamayacak olan 12 yaşından küçük çocuklara verilmekte ve yalnızca Diyanet’in dini eğitim siyaseti doğrultusunda dayatılmaktadır. Kelamım ona 12 yıllık zarurî eğitim ismiyle gerçekleştirilen 4+4+4 ile köy okulları kapatıldı, 8 yıllık kesintisiz eğitimin rövanşı gerçekleştirildi, mesleksel eğitime yönelme mazereti ile imam hatip okullarının önü açıldı, çocuklar adrese dayalı sistemle birçok imam hatibe döndürülen okullara ya da özel okula gitmek zorunda bırakıldı. Fakir aile çocukları da imam hatip okullarına gitmek zorunda kaldılar. Bu okullarda okuyan öğrenciler ise dinden soğutulduğu için deizme kaydılar. 12 yıllık yeni sistemle, öğrencilerin bir kısmı birinci dört yahut sekizinci sınıftan sonra çeşitli nedenlerle ‘çocuk işçi’, ‘çocuk gelin’, ‘tarikat üyesi çocuklar’ haline geldiler. Öğretmenler ise norm fazlası haline geldikleri üzere bu sisteme hazırlıksız yakalandıkları için bir yandan mağdur, öteki yandan başarısız oldular.
‘ALTILI MASA’DA EĞİTİMİN GEREĞİNCE TARTIŞILDIĞINI DÜŞÜNMÜYORUM’
Olası bir iktidar değişikliğinde yeni hükümete düşen vazifeler nelerdir? Eğitimin üstteki meseleleri muhalefet partilerinin ve Altılı Masa’nın gündeminde mi?
Muhalefete düşen en değerli misyon, Ulusal Eğitim Bakanlığımızı tarikatların sultasından, dayatmasından kısaca elinden kurtarmaktır. Bu maksatla yeni kanun yapmaya gerek yok, mevcut kanunlar kâfi. Gerçekten Atatürk bunun önüne geçmek için Diyanet İşleri Başkanlığı’nı kurarak, din istismarını önlemeye çalışmıştı. Lakin o günkü Diyanet İşleri Başkanlığı ile bugünkünün tıpkı olduğunu düşünmek safdillik olur. Her kurum üzere o da yozlaşmış, gerçek vazifesinden uzaklaşmıştır. Gerçekten Diyanet’e bağlı olarak vazife yapan imamların telaffuz ve davranışları da bunu ispatlar nitelikte. Bu imamlardan birisi bir TV kanalında yaptığı konuşmada müziğin zinayı çağrıştırdığını söylüyor. Bir öteki imam küçük kız çocuklarına cinsel tacizin onların şort giymesinden kaynaklandığını açıklıyor. Taciz olayı güya yalnızca kız çocuklarına yapılıyormuş üzere. Bir öteki imam da mescide gelen 7 ve 8 yaşlarındaki iki çocuğu mescitte taciz ettiği için tutuklanıyor. Cübbeli Ahmet olarak bilinen tarikat pirinin Selefilik uyarısı şahsen bizim çalışmamız sırasında karşılaştığımız bir durum ve Cübbeli’nin ikazından çok daha önemli boyutlarda. Ortadoğu ülkelerinden gelen selefi pirler şahsen Diyanet’in yol vermesiyle Anadolu’da cirit atıyor, vaazlar veriyor.
Şimdiye kadar yapılan toplantılarda eğitimin Altılı Masa’nın gündemine gereğince gelip tartışıldığını düşünmüyorum. Bahisler daha çok iktisat, fakirleşme, enflasyon, güçlendirilmiş parlamenter sistem etrafında dolaştı. Meğer ekonomik problemler, eğitimli, kültürlü, iş ahlakına sahip, dürüst, işine, etrafına ve kendisine hürmeti olan beşerlerle aşılır. Bu da eğitimle olur. Lakin benim görüştüğüm politikler “anketlerde en büyük sorun olarak iktisat çıkıyor, biz de ona odaklanıyoruz” diyorlar. Muhalefetin tek tek yaptıkları kimi eğitim toplantıları olsa da eğitim üzere değerli bir hususta birlikte geniş kapsamlı çalışma yapmaları yerinde olur. Atatürk top sesleri altında 1921’de Ankara’da Maarif Kongresi toplamış, önceliği ulusal ve çağdaş eğitime vermişti. İzmir İktisat Kongresi ise 1923’te İzmir’de toplanmıştır. Siyasalların göz gerisi ettiği işte bu!
‘HÜKÜMET BOĞAZİÇİ ÜNİVERSİTESİ’Nİ DE ELDE EDİP BİLDİĞİ ÜZERE AT OYNATMAK İSTİYOR’
Boğaziçi Üniversitesi’ne Melih Bulu’nun rektör atanması ile 4 Ocak 2021’de başlayan özerk-demokratik bir üniversite uğraşı hareketleri 20 aydır sürüyor. Bu eylemeleri nasıl değerlendiriyorsunuz? Hükümet bu üniversitede ne yapmak istiyor?
Hükümet Türkiye’nin gözbebeği ve en seçkin üniversitelerinden olan Boğaziçi Üniversitesi’ni de elde edip bildiği üzere at oynatmak istiyor. Esasen iktidara geldiğinden beri bütün kurumları adım adım elde etmedi mi? Böylelikle giderek muhalif üniversite ve kurum kalmamış olacak. Üniversitenin yaptığı hareketler demokrasi ve üniversite özerkliği gayretidir. Bu durum özünde, 12 Eylül’de kurulan YÖK’e akabinde Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’ne yani bugüne kadar uzanan bir sürecin sonucudur. Bu türlü bir ortamda bilimsel üretim özgürce yapılamaz. Hakikaten salgın devrinde salgınla ilgili araştırma yapmak isteyenlere Sıhhat Bakanlığı bilgileri vermedi, araştırma mevzularını sınırladı. Yaptığım araştırma nedeniyle bana soruşturma açıldı. Bilimsel özerklik olsa bunlar olur muydu? Bu nedenle Boğaziçililerin çabasını, destekliyorum, lakin giderek kamuoyu bu hususa alışmaya ve gündemden düşmeye başladı. Onlar uğraşlarından vazgeçmiyorlar, azim ve kararlılıkla devam ediyorlar, kendilerini takdir ediyorum.